Ik wil het hebben over een cafetaria zoals in het plaatje hierboven. Een friettent, frietkot, snackbar of frituur. Een klein, informeel restaurant waar je friet en snacks zoals kroketten kunt kopen om daar te eten of mee naar huis te nemen.
In het Engels hebben we het woord “cafeteria”, maar als je het hebt over een kleine fast-food tent is dit een false friend.
Hoe je zo’n klein restaurant dan wel noemt in het Engels is een beetje lastig, maar “fast food place” is denk ik het veiligst. Amerikanen spreken informeel van een “fast food joint“, je kunt ook het wat formelere “fast food restaurant” kiezen.
(NB het woord “cafetaria” kan in het Nederlands ook naar zo’n kantine-achtig buffet-restaurant verwijzen, zeker in oudere teksten. Dan is de vertaling “cafeteria” wel prima.)
Deze vertalingen liever niet
“Snack bar” is mogelijk, maar bedenk dat dit voor Engelstaligen nog twee andere betekenissen kan hebben. Ten eerste een snackreep, zoals een Snickers. Ten tweede een barretje in een school of op bv het strand waar je bv Snickers en ijs kunt kopen, maar geen friet.
Coffee shop” – deze wordt in vertalingen vaak gekozen en ik snap wel waarom. Een informeel restaurant waar je overdag komt. Maar goed, een coffee shop is een Starbucks, en een Starbucks is geen snackbar.
“Chippy” is mogelijk, maar alleen voor (oudere) Britten. Zie voor de teloorgang van de fish and chip restaurants hieronder.
“Caf” of “café” – in de UK is een “caf” een klein restaurantje waar je bijvoorbeeld een English breakfast kunt krijgen met bonen in tomatensaus, worst, toast en ei. Geen hele slechte vergelijking, maar alleen voor oudere Britten nog relevant.
“a takeaway” – Een Brits woord voor een afhaalrestaurant, kan dus ook een Chinees of Indiaas restaurant zijn. Internationaal erg verwarrend, want in bv Amerika heet het een “take-out restaurant“.
“Diner” is weer heel Amerikaans. Je kent ze vast wel van Amerikaanse films, met van die nissen met tafeltjes. Niet echt hetzelfde.
“Deli” – ook Amerikaans, een plek waar je een broodje en een kop koffie kunt krijgen.
“Cafeteria” voor Amerikanen
Een Amerikaan denkt bij het woord “cafeteria” (let op de iets andere spelling!) echter aan een schoolkantine. Iedereen die ooit een “high-school movie” heeft gezien zal dit bekend zijn.
“Cafeteria” voor Britten
“Cafeteria” in in de UK en Australië een opkomende term voor een kantine in een school of universiteit. Ze kennen ook het woord “canteen”, dat intussen door sommigen als ouderwets wordt ervaren.
Verder is een “cafeteria” voor Britten een buffet-restaurant zoals je die in warenhuizen, meubelboulevards en wegrestaurants vindt. Zo eentje waar je met een dienblad bij de kassa langsgaat.
Hoezo die “a” in het Nederlandse woord “cafetaria”?
Het woord “cafeteria’ (let op die “e”) is waarschijnlijk eind 19e eeuw vanuit Cuba naar de VS overgegaan. In Cuba was het een klein winkeltje waar koffie verkocht en geschonken werd (vandaar “cafe”), in Amerika werd het woord gebruikt voor een buffet-restaurant. Vervolgens is het de wereld overgegaan om in verschillende talen verschillende soorten eetgelegenheden aan te duiden.
Alleen wij Nederlandstaligen hebben van die e een a gemaakt. In Duitsland is een Cafeteria een kantine – met een “e” dus. Vaak doen de Duitsers met ons mee (denk aan de beamer), maar in dit geval dus niet. Alleen wij maken er “cafetaria” van.
Waarom? De Nieuwe Taalgids uit 1945 heeft twee theorieën: in het Nederlands hebben we niet zoveel woorden op “eria”, maar wel een aantal op “aria”: herbaria, terraria, Bavaria (indertijd als naam voor een café gebruikelijk, dus in de sfeer blijvend), malaria, prullaria, aria, paria, varia, enzovoort. Dus vandaar dat men “cafetaria” ook met een “a” ging schrijven.
(Shout out voor “criteria”, trouwens, die samen met “listeria” en een aantal landen zoals “Nigeria” de “eria”-woorden vertegenwoordigt.)
De andere theorie is dat de Amerikaanse uitspraak van “cafeteria” voor Nederlandstaligen meer als een “a” klonk. Deze lijkt me zelf onwaarschijnlijk, ik vind de klank niet zo op een “a” lijken, maar wellicht in de jaren 1920 wel?
Stervende traditie: fish and chips
Op school heb je misschien nog geleerd dat de Britse variant op een cafetaria een “chippy” is, een “fish-and-chips restaurant”. Waar wij kroketten en frikandellen hebben, eten de Britten vis bij de friet. En dan met azijn over de hele boel gegoten en ingepakt in krantenpapier.
Tot ieders verdriet zijn deze restaurants aan het uitsterven, niet vanwege een dalende populariteit (al zullen de McDonalds en BurgerKings niet geholpen hebben), maar vanwege de vis-, olie- en aardappelprijs.
Ligt het aan Brexit, ligt het aan het lage vispeil in de oceaan, ligt het aan de keuzes van de Britse conservatieven die al jaren aan de macht zijn? Daar is niemand het echt over eens. Maar het zou zomaar kunnen dat een Engels kind over een paar jaar geen idee heeft waar je het over hebt als je “fish and chips” zegt.
Heddwen Newton is an English teacher and a translator from Dutch into English. She thinks about languages way too much, for example about how strange it is that these little blurb things are written in the third person.
Heddwen has two children, two passports, two smartphones, two arms, two legs, and two email newsletters.
English and the Dutch examines all the ways Dutch speakers interact with the English language. It has almost 1500 subscribers and is growing every day. Sign up here.
English in Progress is about how the English language is evolving and how it is spoken around the world. It has more than 2300 subscribers and is growing every day. Sign up here.
Meer lezen? GA NAAR EEN WILLEKEURIG ARTIKEL
Disclaimer: deze site is geen woordenboek. Mijn vertalingen zijn de meningen van één mens, en mijn voorbeelden zijn zelfverzonnen. Meer weten? Kijk dan bij de veelgestelde vragen.
Bron foto’s: Nederlandse snackbar: Takeaway, CC BY-SA 4.0; kantine: flickr.com/photos/msittig