Categorie: machinevertaling

Je bent waarschijnlijk ooit op mijn site terechtgekomen omdat je hebt gegoogled op iets als “zweverig engels”. Naast mijn site kreeg je toen hits als linguee.nl, reverso.net, bab.la, mijnwoordenboek.nl, glosbe.com en tr-ex.me. Dit zijn allemaal bedrijfjes die geld proberen te verdienen met automatisch gegenereerde vertalingen.

Die vertalingen halen ze van openbaar beschikbare bronnen, oftewel vertalingen die al op het web rondzweven. Een dankbare bron is bijvoorbeeld de EU, die al zijn documenten in alle EU-talen laat vertalen en deze online zet in een mooie file waar de vertalingen allemaal netjes naast elkaar staan (een “translation memory”).

Het probleem is dat deze vertalingen niet altijd even goed zijn. Ik loop er even doorheen.

In context was het een prima vertaling, nu niet meer

Sommige bronnen zijn bijzonder bagger. Zo gebruikt glosbe.com ondertitels om vertalingen te genereren, maar zo’n ondertitel is natuurlijk enorm afhankelijk van wat er op het beeld te zien is. Misschien gooit iemand een speelgoedvarken in de lucht en zegt “look, pigs can fly“. Een ondertitelaar wil dan het grapje vertalen, niet de betekenis, en zal kiezen voor iets als “zie je ze vliegen?” Deze twee zinnetjes zijn geen vertaling van elkaar, ze betekenen niet hetzelfde, en ze zouden dus niet naast elkaar in een woordenboek terecht moeten komen. Maar dat gebeurt dan toch.

Zo heb ik voor mijn artikel over “beter één vogel in de hand dan tien in de lucht” best lang gezocht naar hoe de onderstaande vertaling in vredesnaam kon kloppen. Was “better the monkey in your pocket than the one underfoot” een Engelse uitdrukking waar ik nog nooit van gehoord had?

Het bleek dat de “uitdrukking” een hersenspinsel was van de schrijver van een aflevering van de Engelstalige serie “Endgame”. Ik heb de aflevering niet gezien, maar waarschijnlijk was er een reden waarom deze zin in de context logisch was. De Nederlandse ondertitelaar heeft voor de vertaling “beter één vogel in de hand dan tien in de lucht” gekozen, wat voor die aflevering waarschijnlijk een prima vertaling was. Die vertaling is via Open Subtitles openbaar gemaakt en wordt nu dus door Glosbe.com als bron gebruikt.

Ik denk dat er heel wat mensen zijn die “better the monkey in your pocket than the one underfoot” als bestaande Engelse uitdrukking op zullen vatten, want het klinkt als een prima plausibele vertaling voor “beter één vogel in de hand dan tien in de lucht”. Ik zie beelden voor me van een Nederlander die een presentatie geeft met deze “uitdrukking” groot op een slide, misschien met een leuk plaatje van een aapje erbij, en een Engelstalig publiek dat geen idéé heeft waar hij het over heeft (maar te beleefd is om dat te zeggen!)

Ook deze vreselijke vertaling klopte waarschijnlijk in de context, maar zoals het er nu staat kan ik alleen maar hopen dat er geen argeloze Nederlandse leerling is ergens die deze vertaling voor “nagenieten” heeft gebruikt.

Machinevertalingen als bron

Het algoritme van zo’n online woordenboek kan de kwaliteit van een vertaling niet beoordelen en plempt alles wat hij vindt in zijn lijstje. Sommige van die vertalingen zijn machinevertalingen en qua woordenschat én grammatica incorrect.

Een andere brontaal

Het kan zijn dat er een andere brontaal was voor beide vertalingen. Bijvoorbeeld een Japanse tekst (veel OpenSubtitles komen van Mangafilms en -series) die naar zowel het Nederlands als naar het Engels vertaald is, en dan worden die twee naast elkaar gezet, zonder dat er duidelijk gemaakt wordt dat er een andere brontaal was. Dat is vervelend, want de vertaler Japans>Nederlands heeft misschien een hele andere keuze gemaakt dan de vertaler Japans>Engels.

Soms is het zelfs zo dat beide kanten van de vertaling met een machine uit een andere brontaal vertaald zijn. Dan staat er dus slecht Engels én slecht Nederlands.

Vrijwilligers denken ‘bekijk het maar’

Die online bedrijfjes hebben de bovenstaande problemen natuurlijk prima door, maar hoe los je dat op? De meest gekozen oplossing: een knop bij elke vertaling waarmee je kunt aangeven dat een vertaling niet deugt. Als iemand op die knop heeft gedrukt, dan staat er de volgende keer een uitroeptekentje bij, om aan te geven dat er iets mis is.

Ik heb misschien drie keer in mijn leven op zo’n knop gedrukt. Vaak werd me daarna gevraagd om me in te schrijven, maar ik wil mijn emailadres niet zomaar afgeven dus dan laat ik het snel zitten.

Er zijn ook wel sites die geen emailadres vragen, maar ik zie zóveel fouten dat het geen enkel nut heeft elke keer te klikken. Het is dweilen met de kraan open.

Ik gok dat bijna alle bezoekers van dit soort sites ook zo denken, dus dan blijven al die foute vertalingen bestaan.

(Uitzondering hierop is Linguee.nl, die freelancers betaalt om de vertalingen door te lopen. Daarover volgende week meer.)

Geen verschil tussen zeldzame en alledaagse vertalingen

Dit volgende punt is een probleem van woordenboeken in het algemeen, niet alleen de gratis online meuk, maar ik noem hem toch even, want juist voor de taalcombinatie Nederlands-Engels is dit een nare instinker als je iets in het woordenboek opzoekt.

Neem dit woordenboekresultaat:

Vroeger betekende “braaf” in het Nederlands “dapper“, en was het Engelse “brave” dus een prima vertaling. Tegenwoordig is “braaf” eigenlijk alleen nog maar het tegenovergestelde van “stout”, en is “brave” een false friend. Dat moet je maar net weten als je onderstaande vertaling ziet.

(Overigens ook weer een waardeloze machinevertaling naar het Nederlands als voorbeeldvertaling.)

Omdat het Nederlands en het Engels zo nauw met elkaar verwant zijn, krijg je dit soort problemen vaker. Zo schreef ik laatst een stuk over het woord “schema” waar een vergelijkbaar probleem speelt.

Maar wat is het alternatief?

Ik denk dat Van Dale en Prisma het prima zouden vinden als ik nu zou zeggen: dus betaal voor een abonnement op een gedegen woordenboek! En als je genoeg geld hebt, zou ik dat ook zeker doen.

Maar de laatste keer dat ik in de online Van Dale keek waren de resultaten net zo beknopt als in het papieren woordenboek, en dat vind ik een groot manco. Ik wil graag voorbeelden, en informatie over hoe vaak een bepaald woord gebruikt wordt en in wat voor soort context. Die informatie krijg ik bij de gratis aanbieders. Omdat ik beide talen goed beheers, kan ik het kaf van het koren scheiden, en ben ik daar toch mee geholpen.

Mijn site, de site waar je nu op zit dus, probeert natuurlijk ook een beetje bij te dragen, maar het Nederlands telt tussen de één en de zestig miljoen woorden (!) en ik behandel 4 of 5 woorden en uitdrukkingen per week, dus dat is nogal een druppel in een oceaan.

De conclusie is dus dat het allemaal nogal behelpen is. Mijn tip: vergelijk meerdere bronnen, en kijk vooral ook even in een Engels-Engels woordenboek om de betekenis en het gebruik van een gevonden woord of uitdrukking te staven.

Ik geef volgende week een tip over de beste gratis Engels-Engels woordenboeken online. Anders dan voor het Nederlands is de keuze daar wel reuze, en ook nog eens kwalitatief goed (hoera!).

En vraag vooral ook op mijn contactpagina naar een vertaling die je nodig hebt! De tijden dat ik meteen kon reageren zijn voorbij, maar als je een vraag stelt zul je zien dat er een week of wat later een stukje over verschijnt.

¹ veel van mijn voorbeelden komen van Glosbe.com. Dat komt omdat dat een tijdje de plek was waar ik veel heen ging om mijn eigen taalgevoel te toetsen. Intussen ben ik overgestapt op Linguee.nl, die het iets beter doet. Glosbe.com is niet heel veel slechter of beter dan de andere namen die ik hierboven heb genoemd – ze hebben allemaal zo hun voor- en nadelen.

Heddwen Newton is an English teacher and a translator from Dutch into English. She has two email newsletters:
English and the Dutch is for Dutch speakers looking to improve their English, but also for near-native speakers who write, translate into, or teach English. Also interesting for people who like to compare Dutch-speaking culture to everybody else in the world.
English in Progress keeps English speakers up to date on the latest developments in the English language. Subscribers are mostly academics, English teachers, translators and writers.

Meer lezen? GA NAAR EEN WILLEKEURIG ARTIKEL

Bron foto: Andrea Piacquadio, Pexels