Ik ben een lijst aan het maken met merkverwaternde termen. Genericizations, in het Engels. Dat zijn woorden die vroeger, of nu nog, naar een specifiek merk verwezen, maar die nu gebruikt worden om in het algemeen naar een voorwerp te verwijzen. Beroemde voorbeelden zijn de frisbee, de jojo en tupperware.
Veel van dit soort woorden zijn gewoon hetzelfde in het Engels en in het Nederlands. Een lezer vroeg mij te kijken naar woorden die in het Nederlands een (oud) merknaam zijn, maar in het Engels niet, en andersom.
Een probleem waar ik tegenaan liep: soms is het niet duidelijk of een generieke term vroeger een merk was, ja of nee. “Rollator” blijkt bijvoorbeeld wél een verzinsel van de uitvinder te zijn, maar nooit een vastgelegd merk. Doet het dan wel mee als merkverwaterde term, of niet?
Echt problematisch werd het voor mij bij “cassis” en “sinas”. Beide drankjes bestaan al een hele tijd en werden vroeger vooral gedronken van het merk Hero, daar was ik al snel achter. Maar waren het bij Hero ook vastgelegde merknamen? Ik kon online nergens informatie vinden, en dus moest ik echt bronnenonderzoek gaan doen.
Let op: ik ben geen historicus. Ik heb hieronder mijn best gedaan, maar gedegen historisch onderzoek zou ik het niet durven noemen. Ik heb sowieso alleen naar advertenties gekeken, dus dat is vrij smal.
Ik doe mijn bronnenonderzoek met Delpher, een prachtige website die iedereen eens zou moeten bekijken.
Cassis
UPDATE: het is allemaal niet waar. “Cassis” komt gewoon uit het Frans en wordt sinds 1912 in het Nederlands gebruikt om te verwijzen naar een non-alcoholische drank van zwarte bessen. Ik had gewoon meteen in het chronologisch woordenboek van Nicoline van der Sijs moeten kijken! Géén merkverwatering, dus.
Hieronder mijn onderzoek, waarvan de conclusie niet meer klopt, maar die toch misschien interessant is:
De naam cassis is anno 2024 in ieder geval geen beschermd merk. Er bestaat cassis van allerlei merken en huismerken, dus de naam is blijkbaar vrij te voeren.
Maar misschien was cassis vroeger wel een merk, en nu niet meer? Dat merk zou dan van Hero moeten zijn geweest, want die noemt zijn cassis met veel bombarie “the original”.
Hero Cassis bestaat volgens het bedrijf zelf sinds 1938 in Nederland. De vraag wordt dan vrij makkelijk: bestonden er voor die tijd al drankjes die “cassis” werden genoemd?
Crème de cassis bestaat al sinds 1841, dat is een likeur, en als ik door advertenties van oude kranten blader lijkt het er sterk op dat elk gebruik* van het woord “cassis” van voor 1938 verwijst naar de likeur (of anders een stukje Latijn, of een tikfout voor “chassis”).
Het lijkt er dus op dat Hero inderdaad de naam “cassis” heeft verzonnen voor het fruitdrankje, en dat die naam daarvoor nog niet bestond. Of Hero toentertijd de naam niet op een beschermde merken-lijst heeft gezet, of dat het merk later vrijgekomen is, dat weet ik niet, en ik weet ook niet zo goed hoe ik erachter zou kunnen komen. Er bestaat een “boip” merkenregister, maar ik heb even gekeken, en ik snap de ballen van de resultaten, en sowieso lijk je in dat register niet naar het verleden te kunnen kijken.
Sinas
Ook sinas is anno 2024 geen beschermd merk. Huismerken en andere merken voeren allemaal de naam. (Interessant om te zien: de merken Fanta en Hero gebruiken het woord sinas níet op hun flesjes en blikjes.)
Het woord sinas om te verwijzen naar een soort limonade bestaat in ieder geval sinds 1922, en waarschijnlijk nog wel langer.
De naam is ook wel logisch voor een drank gemaakt van sinaasappels, zeker als je erbij stilstaat dat sinaasappels vroeger Sina’s appels werden genoemd. (Sina is een oude spelling van China.) Van daaruit kreeg je Sina’s appel limonade, en toen sinas. De vroegste advertentie met het woord sinas als frisdrank komt uit 1922, toen was Hero nog geen frisdranken aan het verkopen in Nederland.
Mijn conclusie: sinas is geen voorbeeld van een merkverwaterde term, omdat hij al sinds het begin naar sinaasappellimonade in het algemeen verwees.
*Tijdreiziger?
Ik vond ook een advertentie voor “Hero’s Cassis” in het Sneeker Nieuwsblad van 13 juni 1925, ver voor 1938 dus. Ik heb echter geen enkele andere keer een verwijzing naar cassis van Hero kunnen vinden voor 1938, of zelfs maar een verwijzing naar de drank Cassis als iets anders dan de likeur. Misschien is het een verdwaalde pagina, die toch niet in deze krant thuishoort (er staat geen datum op de pagina zelf, maar als je de krant doorbladert, lijkt de pagina wel te kloppen met de rest van de krant). Ik houd het op een tijdreiziger die een grapje uithaalt.
Heddwen Newton is an English teacher and a translator from Dutch into English. She thinks about languages way too much, for example about how strange it is that these little blurb things are written in the third person.
Heddwen has two children, two passports, two smartphones, two arms, two legs, and two email newsletters.
English and the Dutch examines all the ways Dutch speakers interact with the English language. It has almost 1500 subscribers and is growing every day. Sign up here.
English in Progress is about how the English language is evolving and how it is spoken around the world. It has more than 2300 subscribers and is growing every day. Sign up here.
Meer lezen? GA NAAR EEN WILLEKEURIG ARTIKEL