Bron: flickr.com/photos/timgrable
Wat is het probleem?
“Bijdehand” is zo’n woord dat in het Nederlands verschillende betekenissen kan hebben. De oorsprong is de uitdrukking (vroeg) bij de hand zijn, in andere woorden “(vroeg) op zijn” dus “wakker, uitgeslapen” overkomen.
Voor mij betekent “bijdehand” vooral dat je snel en slim en een beetje brutaal bent in een gesprek, dat je overal een grapje op hebt of goed tegengas kunt geven als iemand je een beetje plaagt. Ik zie het als een positief woord. Maar op mijn contactpagina noemde Tanneke dat ze er wat meer negatiefs in ziet dan in bijvoorbeeld “adrem” en dat ze daarom moeite heeft om een vertaling te vinden. Ik denk dat we allebei gelijk hebben, het hangt maar net van de situatie af.
Vervolgens vond ik online nog meer meningen en betekenissen. Dus ik heb er vier kopjes van gemaakt, mag iedereen het lekker zelf beslissen 🙂
Welke vertalingen vind ik niet zo goed?
In online woordenboeken zie ik “dextrous”, dat betekent dat je goed bent met je handen. Ookal zit er wel een “hand” in “bijdehand”, dat woord heeft met handvaardigheid of vingerbekwaamheid niets te maken, en “dextrous” vind ik echt onzin als vertaling.
Een andere vertaling is “adroit”. Dit komt qua betekenis wel in de buurt, het betekent dat je snel van begrip en reactie bent. Maar het is een nogal literair woord; tenzij je een Engelstalige roman aan het schrijven bent zou ik het niet gebruiken.
1: Bijdehand in de betekenis van pienter, gevat, snel van reactie
Voor deze betekenis van “bijdehand” kun je simpelweg “clever” of “smart” gebruiken. Iemand die grappig bijdehand is, dus snel gevatte opmerkingen klaar heeft (maar niet brutaal is), noem je “witty“.
Gaat het er vooral om dat de persoon snel een gevat antwoord klaar heeft (kan grappig zijn, maar hoeft niet per se), dan zeg je “quick-witted” of “sharp“.
1a: Een bijdehand kind
Een bijdehand kind heet in het Engels “precocious“. (Klinkt misschien bekend vanwege supercalifragilisticexpialidocious, if you say it loud enough you’ll always sound precocious). De betekenis is eigenlijk anders dan “bijdehand”, “precocious” gebruik je namelijk voor een kind dat het beter doet dan zijn/haar leeftijdsgenoten, bijvoorbeeld op het gebied van spelling, pianospelen etc. In de praktijk wordt het vooral gebruikt voor zo’n pienter kind dat op een feestje meepraat met de volwassenen, net als het Nederlandse “bijdehand”.
Een kind kan ook “cheeky” zijn maar dan gaat het meer om net-niet-over-het-randje stout. Een meisje kan heel goed “sassy” zijn, dat is wel weer een goede vertaling, vind ik.
2: Bijdehand in de betekenis van gevat maar ook een beetje brutaal
In deze betekenis is “bijdehand” een compliment met een knipoog. “Je bent slim en grappig, maar kijk uit dat je niet te ver gaat, het is op het randje” zoiets. In dit geval is de vertaling moeilijk, vind ik.
In America zeggen ze weleens “cute” in deze betekenis, maar de context is erg belangrijk, want “cute” betekent normaal “schattig”.
“Sassy” vind ik ook wel een goeie, maar let op dat er vrouwelijkheid in dit woord zit en dat het dus alleen kan slaan op een meisje of vrouw. Hij wordt ook vaak gebruikt bij drag queens en vrouwelijk-homofiele mannen.
“Cheeky” wijst op een stout, brutaal kind die op het randje zit van het toelaatbare, maar nog net grappig is. Als een volwassene “cheeky” is dan zit er vaak iets seksueels in, net als het Nederlandse “stout”, dus.
In de juiste context kun je “witty“, “smart” en “clever” ook inzetten bij deze betekenis, dan maakt je toon duidelijk dat het niet 100% een compliment is.
| Jij bent lekker bijdehand, zeg. | You have a cute answer for everything. You have a sassy answer for everything. Well aren’t you the witty one. Well aren’t you clever. |
| Niet zo bijdehand. | Don’t get smart with me. Let’s not get cute. |
| Wat een bijdehante vriend heb jij. | Your friend is so cheeky. Your friend is so sassy. (let op: zie hierboven) |
3: Bijdehand in de betekenis van gevat maar tegelijk brutaal en respectloos
In deze betekenis is de beste vertaling “smart arse” (dat is Britse spelling, in Amerika is het “smart ass“), maar dat is een zelfstandig naamwoord in plaats van een bijvoeglijk naamwoord dus je zult wel de zin wat anders moeten bouwen.
| Wat ben jij bijdehand vandaag. | You’re being such a smart arse today. You’re being such a wiseass today. You have such a smart mouth today. What’s with the attitude today? |
| Ik heb genoeg van bijdehante mannetjes zoals jij. | I’ve had enough of smart arses like you. I’ve had enough of mouthy idiots like you. (mouthy=brutaal) I’ve had enough of smug idiots like you. (smug = arrogant) |
4: Bijdehand in de betekenis van listig
In deze betekenis kun je gewoon vertalingen van “listig” nemen, bijvoorbeeld “cunning“, “shrewd” of “crafty“.
Heb je een moeilijk te vertalen woord?
Dit artikel is geschreven nav een vraag van Tanneke; bedankt voor de vraag! Is er een woord of uitdrukking waarvan je altijd denkt “hoe zeg ik dat nou in het Engels?” Laat het me dan weten! Dat kan gewoon hieronder in de comments of op mijn contactpagina.
Dit artikel is op 17-03-2022 bijgewerkt omdat ik bedacht dat ik het woord “sassy” als vertaling was vergeten te noemen, en dat terwijl het juist een heel populair woord is in de Engelstalige wereld op het ogenblik.
Heddwen Newton is an English teacher and a translator from Dutch into English. She thinks about languages way too much, for example about how strange it is that these little blurb things are written in the third person.
Heddwen has two children, two passports, two smartphones, two arms, two legs, and two email newsletters.
English and the Dutch examines all the ways Dutch speakers interact with the English language. It has almost 1500 subscribers and is growing every day. Sign up here.
English in Progress is about how the English language is evolving and how it is spoken around the world. It has more than 2300 subscribers and is growing every day. Sign up here.
Meer lezen? GA NAAR EEN WILLEKEURIG ARTIKEL
Disclaimer: deze site is geen woordenboek. Mijn vertalingen zijn de meningen van één mens, en mijn voorbeelden zijn zelfverzonnen. Meer weten? Kijk dan bij de veelgestelde vragen.