Het Nederlandse woord “schema” is in het Engels nooit “scheme”, maar ze liggen wel dicht bij elkaar qua betekenis waardoor deze false friend wat lastig uit te leggen is. Ik ga toch maar eens een poging doen.
Betekenis 1: een schematisch overzicht
In de meeste gevallen is de vertaling “diagram“. Met pijltjes, streepjes en vakjes wordt schematisch duidelijk gemaakt hoe iets werkt of in elkaar zit.
Electriciens etc. hebben het nog weleens over een “schematic diagram“, wat dan in de omgangstaal afgekort kan worden naar “schematic”. Maar dat is dus jargon, en geen gangbaar Engels.
Sommige Engelstaligen gebruiken dan ook wel het woord “chart“, wat meestal “grafiek” betekent, maar ook wel een schema kan zijn. Wikipedia geeft een mooi overzicht van mogelijke “charts”.
(Bron: xkcd)
Betekenis 2: de planning
Als je in het Nederlands zegt “we liggen nog op schema” dan heb je het over de planning. Daarover heb ik eerder al een heel stuk geschreven. Het Engels is in dit geval “we’re still on schedule“.
Maar wat betekent “scheme” dan wel?
Een “scheme” is in het Brits Engels een regeling vanuit de overheid. “Pension scheme” is een pensioenregeling, bijvoorbeeld.
De betekenis die in Amerika het meest wordt gebruikt is die van een lange-termijnplan. “Sustainability scheme” is een duurzaamheidsplan en “get-rich-quick scheme” is een programma om snel rijk te worden. Vaak zit er een negatieve klank aan, een andere vertaling voor “scheme” is dan ook een “list”.
George concocted a scheme to slowly poison his mother.
Hier ontstaat de verwarring, want om een plan duidelijk te maken kun je natuurlijk best een schema tekenen. Maar het woord “scheme” verwijst dan naar het plan en niet naar de tekening zelf. Heel officieel zou je dan in het Engels moeten zeggen “look, this is a diagram of the scheme” maar ze zeggen natuurlijk vaak “look, this is the scheme”.
Dit is overigens ook het geval bij de mogelijke vertaling “model“. Van een model, bijvoorbeeld een economisch model, kun je best een tekening maken, dan heb je dus “a diagram of the model”. Zelfde verhaal.
Maar in het woordenboek vind ik wel scheme = schema
Ja, dat vind ik dus ook verwarrend. In Linguee staat bijvoorbeeld dit:
Voor mijn taalgevoel betekenen deze twee zinnen iets anders. In de Nederlandse zin is het schema een tijdsplan, in de Engelse zin is het woord “schema” een lange-termijn plan met een bepaald doel, maar gaat het niet om wat de werker van uur tot uur of van dag tot dag doet.
In Collins staat dit
Ik kan alleen maar zeggen dat ík het woord “scheme” zo niet ken. Ik ben extra nog een Engels corpus ingedoken, en daar zie ik mezelf bevestigd. De woordenboekmakers zullen het niet zelf bedacht hebben, maar dit gebruik is volgens mij zo zeldzaam dat ik Nederlanders ten zeerste aanraad om bij de vertaling “scheme” voor “schema” weg te blijven.
Ik weet het niet hoor, als iemand er andere een mening over heeft, hoor ik het graag!
False Friend Friday
Elke vrijdag is het op deze site “False Friend Friday”. Zelfs als je erg goed Engels spreekt, zijn valse vrienden goed om in de gaten te houden, want als je zo’n woord fout vertaalt, heb je het vaak zelf niet in de gaten terwijl je toehoorder zich achter de oren krabt. Vandaar dat ik er zoveel stukjes over schrijf!
Dit artikel is op 24-08-2022 aangepast omdat in de comments “schematic diagram” werd genoemd. Hartelijk dank!
Heddwen Newton is an English teacher and a translator from Dutch into English. She has two email newsletters:
English and the Dutch is for Dutch speakers looking to improve their English, but also for near-native speakers who write, translate into, or teach English. Also interesting for people who like to compare Dutch-speaking culture to everybody else in the world.
English in Progress keeps English speakers up to date on the latest developments in the English language. Subscribers are mostly academics, English teachers, translators and writers.
Meer lezen? GA NAAR EEN WILLEKEURIG ARTIKEL
Disclaimer: deze site is geen woordenboek. Mijn vertalingen zijn de meningen van één mens, en mijn voorbeelden zijn zelfverzonnen. Meer weten? Kijk dan bij de veelgestelde vragen.
Bron groen schema: flickr.com/photos/9226582@N02, CC BY-SA 2.0 /
Een ‘schematic diagram/diagramme’, ook ‘a schematic’ genoemd, wordt veel gebruikt door elektriciens. Zoals je zegt, het woord ‘scheme’ hiervoor hoor je niet meer.
Trouwens, als het gaat om een schema in je hoofd, in de zin van idee/concept (na Piaget enz.) heet dat in het Engels ook gewoon een ‘schema’, meervoud ‘schemata’. Maar geen ‘scheme’ inderdaad!
In mijn jeugd heb ik veel te veel zaterdagochtendtelevisie bekeken en heb het woord ‘scheming’ altijd leuk gevonden. Maar niet zo leuk als ‘dastardly’. Scheming kan je echter wel in alledaagse conversatie gebruiken, dastardly heb ik vrijwel nooit kunnen gebruiken behalve bij het benoemen van ‘Dastardly en Muttley’ – op YouTube te vinden ; )
Haha, ik ben ook dol op het woord “dastardly”, en heb vroeger ook veelteveel weekendtelevisie gekeken 😉 Goede toevoeging over Piaget, ik laat hem hier in de comments staan, maar voeg hem niet aan het artikel toe omdat het wel erg academisch is. Maar je electriciën is in het artikel opgenomen, zoals je wel zult zien!