Ons woord tie-wrap heet, verrassend voor velen, in het Engels geen tie-wrap. Engelstaligen noemen zo’n ding een “cable tie” of een “zip tie”. Wat er is gebeurd is het volgende: het eerste bedrijf dat kabelbinders maakte gaf ze de merknaam TyRap mee, en in het Nederlands is die merknaam tot soortnaam verworden. In het Engels is dat stomtoevallig niet gebeurd, waardoor het Nederlands een Engels klinkende naam heeft voor een product dat in het Engels anders heet.
Ik had daar een stukje over geschreven, en onder dat stukje vroeg een lezer mij: zijn er meer van dat soort termen, waar het Nederlands een merkverwaterde term heeft, en het Engels niet? Of andersom?
Mensen, dit zijn het soort vragen waar ik voor leef! Ik ben meteen op onderzoek uitgegaan.
Noot: Merkverwatering heet ook wel uitburgering, begripsmonopolie of genericide in het Nederlands. Genericization in het Engels. Ik vind de term merkverwatering persoonlijk het mooist, dus dat is de term die ik telkens gebruik.
Tabel 1: Woorden die in het Engels én het Nederlands dezelfde merkverwaterde term hebben
Dit is de langste lijst, en onderstaande lijst is ook zeker niet compleet. Ik heb hier de woorden toegevoegd die ik zelf interessant/ opvallend vond, en vervolgens heb ik ook die woorden toegevoegd die mijn helpers noemden.
Zoals je zult zien is de spelling soms wat anders; vooral de oudere woorden hebben indertijd in het Nederlands een vernederlandste spelling meegekregen, zoals jojo en cellofaan. Ook “fotoshoppen” is vernederlandst: dit woord wordt in het Nederlands met een f geschreven. Ik wist dat niet, maar werd er door een collega-vertaler op gewezen, en het is echt zo!
En ik heb nog wel meer geleerd tijdens het maken van deze lijstjes: ik had nog nooit van een zamboni gehoord (een dweilmachine voor ijs, blijkt, om beter te kunnen schaatsen), en vond hem aanvankelijk te niche om toe te voegen. Maar nadat hij door drie verschillende reageerders genoemd werd, heb ik hem er toch maar bij gezet!
| Nederlands | Engels |
| airfryer | airfryer |
| aspirine | aspirin |
| stanleymes | stanley knife (UK), box cutter (US) |
| cellofaan | cellophane |
| frisbee | frisbee |
| go-pro | go-pro |
| heroïne | heroin |
| jeep | jeep |
| kerosine | kerosine |
| linoleum | linoleum |
| plasticine/ klei | plasticine/ modeling clay |
| play-doh/ klei | play-doh |
| plexiglas | plexiglass |
| post-it/ geeltje | post-it note |
| thermos/ thermoskan | thermos |
| tipp-ex | tipp-ex (UK), white-out (wite-out) (US) |
| googlen | to google |
| fotoshoppen | to photoshop |
| trampoline | trampoline |
| tupperware | tupperware |
| vaseline | vaseline |
| velux raam/ dakraam | velux window/ roof window |
| walkman | walkman |
| jojo | yo-yo |
| zamboni | zamboni |
| zeppelin | zeppelin |
Tabel 2: Woorden die in het Nederlands een generieke term hebben, en in het Engels een merkverwaterde term hebben
Het Nederlandse woord secondelijm is grappig genoeg nooit een merknaam geweest, maar de Engelse naam superglue is wel een merk
Dat “dumpster” een merknaam was, wist ik niet, ik dacht altijd dat het gewoon van het werkwoord “to dump” kwam. Dat is op zich ook zo, maar de vuilcontainer is uitgevonden door de gebroeders Dempster, die hun uitvinding de Dempster Dumpster noemden. Catchy! Ook escalator, flip phone, bubble wrap en popsicle heb ik nooit als merknaam gezien.
Merkverwaterde termen staan telkens dikgedrukt.
| Nederlands | Engels |
| kunstgras | astroturf |
| pleister | band-aid (US) plaster (UK) |
| bubbeltjesplastic | bubble wrap |
| rolcontainer | dumpster (US), rubbish bin (UK) |
| roltrap | escalator |
| klaptelefoon | flip phone |
| stofzuiger | hoover (UK) vacuum cleaner (US) |
| hoepel | hula hoop |
| papieren zakdoekje | kleenex (US), tissue (UK) |
| viltstift | magic marker (US), felt-tipped pen (UK) |
| kruiskopschroevendraaier | phillips screwdriver |
| waterijsje | popsicle (US), ice lolly (UK) |
| wattenstaafje | Q-tip (US), cotton wool bud (UK) |
| plakband | sellotape (UK), scotch tape (US) |
| merkstift | sharpie (US), marker pen (UK) |
| secondelijm | superglue |
| klittenband (Belgen zeggen Velcro) | velcro |
| (foto)kopie | xerox |
| looprek | zimmer frame |
Tabel 3: Woorden die in het Nederlands een merkverwaterde term hebben, en in het Engels een generieke
In het Nederlands vind ik minder merkverwaterde woorden waarvan ik nooit had geraden dat het een merknaam was. “Pinnen” is voor veel mensen verrassend (maar niet voor Belgen, want die gebruiken dat woord dus helemaal niet!), en van weckpot wist ik niet dat het van een Duits merk kwam. Ik nam altijd aan dat “wecken” een oud-nederlands woord was voor voedsel in potten stoppen.
Een aantal helpers tijdens mijn onderzoeksfase noemden sinas en cassis als voorbeelden. Ik heb daar echt goed naar moeten kijken, maar het blijkt dat die woorden al bestonden om naar de limonade te verwijzen vóórdat Hero ze in de jaren 1930 echt ging marketen. (Sinas komt van “Sina’s appel limonade”, van de oude spelling van sinaasappel. En Sina is weer de oude spelling van China, want daar komen Sinaasappels oorspronkelijk vandaan. Who knew! Cassis komt uit het Frans.)
Merkverwaterde termen staan telkens dikgedrukt.
| Nederlands | Engels |
| tie-wrap (merk: Ty-Rap) (NL)/ colsonbandje (BE) | cable-tie |
| spa rood / water met prik | carbonated water / seltzer (US) |
| chocomel | chocolate milk |
| completa (verouderd) | coffee creamer powder |
| spa blauw / mineraalwater / plat water | flat mineral water |
| maggi | flavour enhancer/ liquid seasoning |
| pritt/ prittstift/ plakstift | glue stick |
| tomtom (verouderd) | GPS |
| samsonite | hard-shell suitcase |
| luxaflex | horizontal blind/ venetian blind |
| nescaffee / oploskoffie | instant coffee |
| airtrampoline/ springkussen | jumping pillow |
| vlizotrap | loft ladder |
| pamper (BE)/ luier | nappy (UK) diaper (US) |
| pinnen (NL) / betalen met bancontact (BE) | pay by card |
| weckpot | preserving jar |
| ranja | squash / lemonade |
| appen | to text |
| metro | underground (UK)/ subway (US) |
| kliko / vuilcontainer | wheelie bin (UK) trash can (US) |
Tabel 4: Merken die in beide talen een ANDERE, merkverwaterde naam hebben
En dan hebben we de laatste variant. Soms bijna hetzelfde (glassex wordt windex, wasserette wordt laundrette) en soms helemaal anders (inbussleutel wordt allan wrench).
Ook hier weer woorden waarvan ik niet wist dat het ooit een merk was. Achter de inbus van inbussleutel had ik iets technisch gedacht, maar het blijkt zo’n typische Duitse Aldi-afkorting* te zijn: Innensechskantschraube Bauer und Schaurte. De Bahco is ook zoiets, maar dan Zweeds. B.A. Hjort & Company.
*(Aldi komt van Albrecht Diskont, Adidas van Adolf (Adi) Dassler, Haribo van Hans Riegel, Bonn – ze vonden dat vroeger leuk, die Duitsers.)
Als merk wil je níet dat je merknaam een algemene term wordt, en de les is dat je je product dan vooral geen logische naam moet geven. Het Nederlandse wasserette en het Engelse cashpoint, laundromat en portaloo zijn allemaal zulke logische benamingen dat ik ook hier niet van wist dat het ooit merknamen waren.
Merkverwaterde termen staan telkens dikgedrukt.
| Nederlands | Engels |
| bahco/ Engelse sleutel | adjustable spanner/ crescent (US) |
| inbussleutel | allan wrench, allan key (US) hex key |
| balpen (NL). bic, stylo (BE) | biro |
| pin automaat (NL)/ bankautomaat (BE) | cashpoint (UK) ATM (US) |
| labello/ lippenbalsem | chapstick (US) lip balm |
| wasserette | laundromat (US) laundrette (UK) |
| dixi | porta-potty (US), portaloo (UK) |
| piepschuim (NL), isomo (BE) | styrofoam |
| sudocreme/ zinkzalf | sudocrem (UK)/ desitin (US)/ diaper creme |
| tefal-pan/ pan met antiaanbaklaag | teflon pan/ non-stick pan |
| rennie / maagzuurremmer | tums / antacid |
| glassex / ruitenreiniger | windex / window cleaner |
Technische opmerkingen:
Wanneer is een woord een “merkverwaterde term”?
Taalkundigen mogen het met me oneens zijn, maar voor dit artikel heb ik een brede uitleg gekozen voor wat een merkverwaterde term precies is. 1) het woord is ooit een merk geweest, of is dat nu nog. 2) meerdere mensen geven aan dat ze dit woord zouden gebruiken voor een voorwerp dat niet van dat merk is, maar wel hetzelfde voorwerp is. Ik zeg bijvoorbeeld zelf nooit “labello” voor een lippenbalsem van een ander merk, maar meerdere reageerders gaven aan dat wel te doen, dus die heb ik er ook ingezet.
Voor gebruiksvoorwerpen bestaan vaak enorm veel woorden
Ik heb het er op deze site al weleens eerder over gehad. Voor algemene gebruiksvoorwerpen bestaan vaak per regio, soms zelfs per familie, andere woorden.
In dit artikel geldt: als er voor de merkverwaterde term ook een generieke term bestaat, heb ik die alleen genoemd als die generieke term door erg veel mensen gebruikt wordt. Ik heb daar geen diepgaand sociolinguïstiek onderzoek voor gedaan, maar vooral online gekeken, mijn eigen taalgevoel gevolgd, en op de opmerkingen van mijn helpers gelet. Ik ben zelf Brits/ Nederlands, en heb mijn best gedaan ook goed naar België en Amerika te kijken. Andere Engelstalige landen heb ik noodgedwongen even daargelaten.
Dit artikel wordt nog uitgebreid
Dit is mijn eerste versie, dus laat vooral commentaar achter als je nóg een leuke merkverwaterde term weet. Ook commentaar en feedback hoor ik altijd graag.
Ik ga ook proberen om voor veel van deze woorden een apart artikeltje te schrijven, maar dat gaat zeker nog een tijdje duren 😉 Schrijf je vooral in voor de nieuwsbrief, dan word je vanzelf op de hoogte gehouden. 🙂
Heddwen Newton is an English teacher and a translator from Dutch into English. She thinks about languages way too much, for example about how strange it is that these little blurb things are written in the third person.
Heddwen has two children, two passports, two smartphones, two arms, two legs, and two email newsletters.
English and the Dutch examines all the ways Dutch speakers interact with the English language. It has almost 1200 subscribers and is growing every day. Sign up here.
English in Progress is about how the English language is evolving and how it is spoken around the world. It has more than 1900 subscribers and is growing every day. Sign up here.
Meer lezen? GA NAAR EEN WILLEKEURIG ARTIKEL
Disclaimer: deze site is geen woordenboek. Mijn vertalingen zijn de meningen van één mens, en mijn voorbeelden zijn zelfverzonnen. Meer weten? Kijk dan bij de veelgestelde vragen.
Bron foto: Bastian Riccardi, Pexels
Onder welke term kun je spam (de ham) zetten?
Ik zou ingeblikt vlees van een ander merk geen “spam” noemen, jij wel? Ook in het Engels is mijn gevoel dat “spam” echt verwijst naar het blik met “spam” erop, en niet naar ander ingeblikt vlees. Ik vind het daarom geen merkverwaterde term. Maar als iemand het anders ziet dan hoor ik het graag!
heel leuk. very nicely done.
have you ever used south african english words?
e.g. a robot is a traffic light,
For this article I chose to focus on American and British English. My English in Progress newsletter looks at World Englishes, so I did know about the robot thing. (The word “robot” is not a genericization, though) From my work on that newsletter I can tell you that South African English gets very little attention from the media and academia – a big shame!